ՄԻ ԱՅԼ ԿԱՐԳԻ ԼԱՎ ԳՅՈՒՂ
Արցախ աշխարհի հնագույն բնակավայրերից մեկն է Մարտունու շրջանի Կոլխոզաշեն գյուղը։
Մեր առաջին կանգառը մայրուղուց դեպի գյուղ տանող ճանապարհին էր, որտեղ ընթանում էին հողային հարթեցման և հենապատերի կառուցման աշխատանքներ։ Դա նշանակում է, որ շուտով Կոլխոզաշենը ասֆալտապատ ճանապարհ կունենա։
Գյուղը մայրուղուն կապող ճանապարհահատվածի շինաշխատանքների ընթացքին հատուկ ուշադրությամբ հետևող կոլխոզաշենցիներն ասում են, որ գյուղի համար այս ճանապարհի ասֆալտապատումը կենսական նշանակություն ունի։ Տարեց մի մարդ մեզ հետ զրույցում ասաց.
-Երբևէ գյուղը մայրուղուն կապող ասֆալտապատ ճանապարհ չենք ունեցել, հուսով ենք՝ ընթացիկ աշխատանքները շուտ կավարտվեն, և մենք կունենանք գեղեցիկ ու բարեկարգ ճանապարհ։ Երկար ենք սպասել այս իրադարձությանը։
Ճանապարհին, դեռ գյուղ չհասած, նկատեցինք, որ լավ մշակված խաղողայգում մարդիկ են հավաքված։ Չմոտենալ չէինք կարող։ Երբ արդեն տեղում էինք, պարզվեց, որ այնտեղ հաճախ են այդպես հավաքվում և հացի սեղանի շուրջ զրույցի բռնվում, ինչպես իրենք են ասում՝ երբեմն էլ բանավիճում։
Այգում հանդիպեցինք կոլխոզաշենցու, քերթեցու, մսմնեցու, կավահանեցու, սոսեցու, մի խոսքով՝ հարևանությամբ գտնվող գյուղի բնակիչներ էին, ովքեր մեծ ոգևորությամբ զրուցում էին այս կամ այն իրադարձության մասին։
Շատ կոլորիտային տեսարան էր. գեղեցիկ խնամված խաղողայգի և աշխատավոր մարդիկ։
Խոստացանք խողողաքաղի ժամանակ անպայման հանդիպել։
Երբ արդեն գյուղում էինք, մեզ մոտեցան փոքրիկ կոլխոզաշենցիներ, ովքեր ֆուտբոլ էին խաղում, և հարցրեցին։
-Տուրիստը՞ք, եկալըք մեր շենին թանգարանը տեսնա՞ք։
Փոքրիկների հարցից հետո, բնականաբար, առաջինն ընտրեցինք Կոլխոզաշենի` Միքայել Պարսեղովի անվան թանգարանը։
Իրենց վեհությամբ մեր ընթացքը փոխեցին թանգարանի բակում իրար կողքի կանգնեցված երկու հուշարձանները։
Հայրենական մեծ պատերազմում և Արցախյան ազատամարտում նահատակված կոլխոզաշենցիների հիշատակն հավերժացնող հուշարձանները վաղուց ուխտատեղի են դարձել։
Մինչ մենք քար լռությամբ կարդում էինք Հայրենական մեծ պատերազմի զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշակոթողի վրա գրված, իրենց կյանքը հանուն հայրենիքի զոհաբերած կոլխոզաշենցիների անունները, աշխատակիցը բացեց թանգարանի դուռը։ Ինչո՞ւ եմ ասում բացեց, որովհետև մենք գյուղում էինք իրիկնամուտին և աշխատանքային օրն արդեն ավարտված էր։
Թանգարանն, իսկապես, բացառիկ հարստություն է, որտեղ ամբողջացված են Խորհրդային Միության գեներալ Միքայել Պարսեղովի անցած կյանքի ուղին ու գործունեությունը։ Թանգարանի 3 սրահներից մեկն Արցախյան ազատամարտին է նվիրված, իսկ մյուսը՝ ծննդով կոլխոզաշենցի, գրող, հրապարակախոս, Արցախյան շարժման առաջամարտիկ, Մեծ Արցախցի Հրաչյա Բեգլարյանին։
Թանգարանի մասին հիմա երկար չեմ գրելու, որովհետև այն առանձին հոդվածի թեմա է։
Երբ դուրս եկանք թանգարանից, մեզ ուղեկցեցին գյուղի դպրոց։ Դպրոց տանող ճանապարհին մեզ ուղեկցող կոլխոզաշենցիները պատմում էին գյուղի հարուստ պատմության մասին։ Ասում են՝ գյուղը մի քանի անգամ փոխել է անունը, և թվարկած անուններից ինձ համար ամենատպավորիչը Քարամեջն էր։ Գյուղն, իսկապես, քարերի մեջ է։
Մտքերով տարված` հասանք միջնակարգի բակ։ Թեև հիմա արձակուրդներ են, բայց դպրոցի բակում եռուզեռ էր։ Պարզվում է՝ գիտեին, որ գյուղում, իրենց ասելով, Ստեփանակերտից հյուրեր կան։
Միջնակարգ դպրոցը կրում է Հրաչյա Բեգլարյանի անունը, ասում են՝ տարիներ առաջ՝ Խորհրդային տարիներին, հենց անվանի բանաստեղծն է միջնորդել, որպեսզի Կոլխոզաշենում դպրոց կառուցեն: Իսկ մինչ այդ կոլխոզաշենցիները հաճախում էին հարևան գյուղերի դպրոցներ։
Կոլխոզաշենում հանդիպեցինք նաև Հրաչյա Բեգլարյանի որդուն՝ Գագիկ Բեգլարյանին: Գագիկի ուղեկցությամբ եղանք նաև Հրաչյա Բեգլարյանի կառուցած տանը, որն արդեն, կարելի է ասել, վերածվել է տուն-թանգարանի։ Կոլխոզաշենը հարուստ է նաև աղբյուրներով, համայնքի տարածքում առկա է թվով 10 աղբյուր՝ «Սրաբունց», «Կանունց», «Ախպրի ծոր», «Հռումեն», «Դոնգոմի», «Գարաքի», «Աբունց», «Չաման», «Կետեն արտի» և «Պլպլան»։
Բառերով հնարավոր չէ փոխանցել, թե ինչ ակնածանքով են կոլխոզաշենցիները պատմում իրենց գյուղի աղբյուրների ու դրանց ջրերի յուրահատկության մասին։
Հարուստ պատմություն ունի գյուղը, վկան՝ գյուղի վերևի հատվածում գտնվող Սբ Աստվածածին եկեղեցին։
Մենք Կոլխոզաշենից դուրս եկանք բավականին ուշ, և դա էլ՝ մի կերպ։ Հյուրասեր կոլխոզաշենցիները մեզ համոզում էին գիշերել իրենց մոտ, որ առավոտյան զգանք և վայելենք գյուղի մաքուր օդը, գյուղական նախաճաշը։
Կոլխոզաշենն, իրոք, Արցախի յուրահատուկ համ ու հոտ ունեցող բնակավայրերից է, այնտեղ մարդուն հողի հետ կապող շատ բան կա։ Լեռնեցիներ են, և սրանով ամեն ինչ ասված է։
Սերգեյ ՍԱՖԱՐՅԱՆ