ԱՐ­ՑԱ­ԽԻ ՊԱՇՏ­ՊԱ­ՆՈՒ­ԹՅԱՆ ՀԱ­ՐԱ­ՎԱ­ՅԻՆ ԹԵ­ՎՈՒՄ Ա­ՄԱ­ՌԱ­ՅԻՆ ՌԱԶ­ՄԱՐ­ՇԱ­ՎԻ ՄԱՐ­ՏԱ­ՎԱ­ՐԱ­ԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

(Սկիզբը՝ «ԱԱ» թիվ 30)
Հակահարձակում Հադրութի շրջանի հարավում
ԼՂՀ Ի­ՊՈՒ ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րի ընդ­հա­նուր հա­կա­հար­ձա­կու­մը Հադ­րու­թի շր­ջա­նի հա­րա­վում սկս­վեց 1993թ. օ­գոս­տո­սի 15-ին։ Ադր­բե­ջան­ցի ռազ­մա­կան փոր­ձա­գե­տը, ջա­նա­լով ԼՂՀ Ի­ՊՈՒ հա­կազ­դե­ցու­թյու­նը ներ­կա­յաց­նել որ­պես նա­խա­հար­ձա­կում, այն դրել է օ­գոս­տո­սի 11-ի տակ։ Հրե­տա­նա­յին նա­խա­պատ­րաս­տու­թյու­նից հե­տո, Ի­ՊՈՒ զրա­հա­տեխ­նի­կա­յի ա­ջակ­ցու­թյամբ հար­ձակ­ման ան­ցան օ­պե­րա­ցիա­յում ներգ­րավ­ված ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը։ Հե­տա­խու­զա­կան և 11-րդ ա­ռան­ձին մո­տոհ­րաձ­գա­յին գու­մար­տակ­նե­րի հա­մա­հա­վաք խմ­բի նա­խա­պես անց­կաց­րած դի­վեր­սիոն ար­տագ­րո­հը Քա­րագ­լուխ գյու­ղում տե­ղա­կայ­ված հա­կա­ռա­կոր­դի վաշ­տի հե­նա­կե­տի ուղ­ղու­թյամբ, պսակ­վեց հա­ջո­ղու­թյամբ։ Ինչ­պես կեն­դա­նի ու­ժի, այն­պես էլ տեխ­նի­կա­յի կո­րուստ­ներ կրած հա­կա­ռա­կոր­դը ստիպ­ված էր ճո­ղոպ­րել Քա­րագ­լուխ գյու­ղից։ Սա­կայն, ա­զա­տագր­ված բնագ­ծե­րը պա­հե­լու և ամ­րապն­դե­լու հա­մար ու­ղարկ­ված 11-րդ ա­ռան­ձին մո­տոհ­րաձ­գա­յին գու­մար­տա­կը (ԱՄՀԳ) թո­ղեց պա­հա­կա­կե­տե­րը, ին­չից ան­մի­ջա­պես օգտ­վեց հա­կա­ռա­կոր­դը և զբա­ղեց­րեց նախ­կին դիր­քե­րը։ Կենտ­րո­նա­կան պաշտ­պա­նա­կան շր­ջա­նի (ԿՊՇ) ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը տի­րե­ցին Բա­նա­զուր (Բա­նա­ձոր) գյու­ղից հյու­սիս ըն­կած 1042,0, 1139,4, 1008,5, 1004,0, 1064,0 նի­շե­րով բար­ձունք­նե­րին։ Դրա­նից ըն­դա­մե­նը 20 րո­պե անց 12-րդ ԱՄՀԳ դուրս ե­կավ 805,4 նի­շով բար­ձուն­քի բնա­գի­ծը։ 14-րդ և 15-րդ ԱՄՀԳ-նե­րը գրա­գետ տա­րա­շար­ժով շր­ջան­ցե­լով Մեն­գե­լե­նա­թա (նիշ 720,3) բար­ձուն­քը՝ դուրս ե­կան հա­կա­ռա­կոր­դի թի­կուն­քը՝ 467,5 ու 467,0 նի­շե­րով բար­ձունք­նե­րի բնա­գի­ծը։ 6-րդ ՊՇ ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը Շիշ­դաղ լե­ռան (նիշ 1314.4) ել­ման բնագ­ծից օ­գոս­տո­սի 15-ին ա­ռաջ­խա­ղա­ցում սկ­սե­ցին Ցոր, Բա­նա­ձոր, Ա­ռա­քել գյու­ղե­րի ուղ­ղու­թյամբ։ Մար­տե­րի ա­ռա­ջին օ­րը նրանց հա­ջող­վեց ա­զա­տագ­րել Ցոր գյու­ղը և Բա­նա­ձո­րից հյու­սիս ըն­կած մի քա­նի բար­ձունք­ներ։ Հա­ջորդ օ­րը հա­ջող­վեց ա­զա­տագ­րել Բա­նա­ձոր գյու­ղը և ճն­շել հա­կա­ռա­կոր­դի մի քա­նի կրա­կա­կետ։
Ի­ՊՈՒ հա­կա­հար­ձակ­ման ձախ թևում Մար­տու­նու ՊՇ 21-րդ և 22-րդ ԱՄՀԳ-նե­րը մար­տե­րով ա­ռա­ջա­ցան Վե­րին Յաղ­լա­վենդ բնա­կա­վայ­րի ուղ­ղու­թյամբ, ո­րի շուրջ, բար­ձունք­նե­րում հար­կադր­ված խոր պաշտ­պա­նու­թյան էր ան­ցել ադր­բե­ջա­նա­կան 831-րդ ԱՄՀԳ-ը։ Օ­գոս­տո­սի 15-ին Մար­տու­նու ՊՇ մո­տոհ­րաձ­գա­յին ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը մտան Վե­րին Յաղ­լա­վենդ և Կա­րա­մա­մեդ­լի գյու­ղե­րում սար­քա­վոր­ված ադր­բե­ջա­նա­կան բա­նա­կի հե­նա­կե­տե­րը, ինչ­պես նաև տի­րե­ցին Դով­լա­թյար­լը բնա­կա­վայ­րի վրա գե­րիշ­խող բար­ձունք­նե­րին։ Մար­տու­նու ՊՇ 23-րդ և 24-րդ ԱՄՀԳ-նե­րը միա­ժա­մա­նակ հա­կա­հար­ձա­կում ձեռ­նար­կե­ցին Ներ­քին Վեյ­սա­լու գյու­ղի ռազ­մա­կան հե­նա­կե­տի ուղ­ղու­թյամբ և վե­րահս­կո­ղու­թյուն հաս­տա­տե­ցին այն­տեղ։ Այ­նու­հետև, շա­րու­նա­կե­լով ա­ռաջ­խա­ղա­ցու­մը, հայ մար­տիկ­նե­րը տի­րե­ցին Նա­մազ­չա­լա լե­ռա­նը (նիշ 348,5) ու Կո­բու Դի­լա­ղար­դա գյու­ղի կաթ­նապ­րան­քա­յին ֆեր­մա­յին (ԿԱՖ)։ Իսկ այդ գյու­ղում տե­ղա­կայ­ված ադր­բե­ջա­նա­կան բա­նա­կի ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը, հայ­տն­վե­լով 23-րդ և 24-րդ գու­մար­տակ­նե­րի և ա­ջից գրո­հող 21-րդ և 22-րդ գու­մար­տակ­նե­րի ա­րան­քում, ա­ռանց լուրջ դի­մադ­րու­թյան փա­խուս­տի դի­մեցին։ Հայ մար­տիկ­նե­րը տի­րե­ցին նաև Քար­վեն­դի մո­տա­կա՝ 318,0 նի­շով բար­ձուն­քին։

Հե­տա­խու­զա­կան տվյալ­նե­րի վեր­լու­ծու­թյու­նից հայտ­նի դար­ձավ, որ հայ­կա­կան զո­րա­մա­սե­րի ա­ռաջ­խա­ղա­ցու­մը կանգ­նեց­նե­լու նպա­տա­կով, հա­կա­ռա­կոր­դը մար­տա­կան տագ­նա­պով ոտ­քի է հա­նել Ջաբ­րա­յի­լի (Ջրա­կան), Ֆի­զու­լու (Վա­րան­դա), Կու­բաթ­լուի, (Ո­րո­տան) Զան­գե­լա­նի (Կով­սա­կան) հե­նա­դաշ­տե­րում կենտ­րո­նաց­ված բո­լոր զին­ված ու­ժե­րը։ Ի­րաց­նե­լով այդ օ­պե­րա­տիվ տե­ղե­կույ­թը և վե­րա­դա­սա­վո­րե­լով կեն­դա­նի ուժն ու մի­ջոց­նե­րը՝ Ի­ՊՈՒ հրա­մա­նա­տա­րու­թյու­նը շա­րու­նա­կեց զար­գաց­նել հա­ջո­ղու­թյու­նը նշ­ված օ­պե­րա­ցիոն ուղ­ղու­թյուն­նե­րում։ Մաս­նա­վո­րա­պես, Հադ­րու­թի ՊՇ ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ սկ­սե­ցին Սու­լեյ­ման­լուի ուղ­ղու­թյամբ, իսկ Մար­տու­նու և Շու­շիի ՊՇ ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար ձախ և աջ թևե­րում նպաս­տա­վոր բնագ­ծեր էին զբա­ղեց­նում հար­ձակ­ման անց­նե­լու հա­մար։ Թերևս այդ վե­րախմ­բա­վո­րում­նե­րով պայ­մա­նա­վոր­ված՝ ընդ­հա­նուր առ­մամբ, մար­տե­րի թափն օր­վա ըն­թաց­քում նկա­տե­լիո­րեն թու­լա­ցավ։ Հայ մար­տիկ­նե­րի հա­ջո­ղու­թյուն­ներն ստի­պե­ցին Ադր­բե­ջա­նի ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան ղե­կա­վա­րու­թյա­նը վերս­տին հրա­դա­դար ա­ղեր­սել, ին­չը, սա­կայն թե­լադր­ված էր ոչ թե ադր­բե­ջա­նա­կան կող­մի խա­ղա­ղա­սի­րա­կան ձգ­տում­նե­րով, այլ ու­ժե­րի վե­րախմ­բա­վո­րում կա­տա­րե­լու և ադր­բե­ջա­նա­կան բա­նա­կում ա­ռա­ջա­ցած խու­ճա­պը վե­րաց­նե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թյամբ։ Այդ մա­սին է վկա­յում նաև այն փաս­տը, որ հրա­դա­դա­րի վե­րա­բե­րյալ ա­ռա­ջար­կու­թյու­նից շատ չան­ցած, օ­գոս­տո­սի լույս 17-ի գի­շե­րը հա­կա­ռա­կոր­դը հար­ձա­կում սկ­սեց Հադ­րու­թի շր­ջա­նի սահ­մա­նա­մերձ բնա­կա­վայ­րե­րից (Ուխ­տա­ձոր) Է­դիլ­լուի ուղ­ղու­թյամբ։ Մյուս կող­մից սխալ կլի­ներ հնա­րա­վո­րու­թյուն տալ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­նե­րը մշ­տա­պես խախ­տող ագ­րե­սիվ հա­կա­ռա­կոր­դին վե­րախմ­բա­վո­րե­լու տեղ հասց­ված ու­ժերն ու մի­ջոց­նե­րը և հար­ձակ­ման անց­նե­լու ճա­կա­տա­յին գծի ամ­բողջ եր­կայն­քով, ուս­տի ԼՂՀ Ի­ՊՈՒ ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը, ա­ռանց ժա­մա­նակ կորց­նե­լու, մի քա­նի ուղ­ղու­թյուն­նե­րով հա­կա­հար­ձակ­ման ան­ցան։
Հա­րա­վա­յին ճա­կա­տում հա­ջո­ղու­թյա­նը նպաս­տե­լու, ինչ­պես նաև հիմ­նա­կան խն­դիր­նե­րից մե­կը՝ Լա­չի­նի (Քա­շա­թա­ղի շր­ջան) մի­ջանց­քի անվ­տան­գու­թյունն ա­պա­հո­վե­լու նպա­տա­կով Լա­չի­նի շր­ջա­նում հայ զին­վոր­նե­րը մար­տեր ծա­վա­լե­ցին «Կոբ­րա» կոչ­վող բար­ձուն­քից մինչև Ուխ­տա­սար և թշ­նա­մուց մաք­րե­ցին այդ տա­րած­քը՝ հաս­նե­լով Ներ­քին Ֆա­րա­ջան գյու­ղին։ Իսկ Հադ­րու­թի ՊՇ մար­տիկ­նե­րը տի­րե­ցին Վե­րին Կա­րա­կո­յուն­լու բնա­կա­վայ­րի և 805,4 նի­շով բար­ձուն­քի միջև ըն­կած հա­կա­ռա­կոր­դի կարևոր դիր­քե­րին։ Վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ առն­վե­ցին նաև Վե­րին Ռա­ֆա­դին­լիի շր­ջա­կայ­քը, 660,5, 539,5 և 493,3 նի­շե­րով բար­ձունք­նե­րը։ Նույն օ­րը գրավ­վեց նաև Դաշ­քե­սան գյու­ղի թռչ­նապ­րան­քա­յին ֆեր­ման (ԹԱՖ)։ Ե­րե­կո­յան հա­կա­ռա­կոր­դը ե­րեք տան­կի և հրե­տա­նա­յին կրա­կի ա­ջակ­ցու­թյամբ հար­ձա­կում ձեռ­նար­կեց Դաշ­քե­սան լե­ռան (նիշ 602,1) կող­մից։ Հայ մար­տիկ­նե­րը, հետ շպր­տե­լով թշ­նա­մուն, ան­ցան հա­կա­հար­ձակ­ման և տի­րե­ցին այդ կարևոր բար­ձուն­քին։ Ժա­մը 21.25-ին հայ մար­տիկ­նե­րը հաս­տատ­վե­ցին նաև հա­մա­նուն գյու­ղում։ Այս­պի­սով, սահ­ման­ված հն­գօ­րյա հրա­դա­դա­րը խախ­տած ադր­բե­ջա­նա­կան կող­մը, փաս­տո­րեն, ստա­ցավ ար­ժա­նի հա­կա­հար­ված։

ՄՀԵՐ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ,
պահեստազորի մայոր,
«Կաճառ» գիտական կենտրոնի ղեկավար

(շարունակելի)