ՄՈՒՇԿԱՊԱՏ. «ՄՆԱՆՔ, ԱՊՐԵՆՔ ՈՒ ՏԵՐ ԿԱՆԳՆԵՆՔ»
Մարտունու շրջանի Մուշկապատ գյուղի հիմնադրման մասին ստույգ տեղեկություններ չկան, բայց որ շատ հին է՝ կասկած չկա. վկայությունները տանում են 7-8-րդ դարեր։
Գյուղում է գտնվում Վարդան զորավարի անունը կրող մատուռը, որը Վարանդա գավառի ամենահայտնի ուխտավայրերից մեկն է եղել։ Հետագայում՝ 13-րդ դարում, մատուռին կից կառուցվել է Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որը հիմա բարեկարգ է և շատ գեղեցիկ, բայց չգործող։ Բնակավայրն ունի շատ հին գերեզմանոց։
Մուշկապատը 10-16-րդ դարերում մաս է կազմել Խաչենի իշխանության Մյուս-Հաբանդ գավառին, 16-18-րդ դարերում՝ Վարանդայի մելիքությանը։ 1828թ., երբ Արևելյան Հայաստանը մտնում է Ռուսաստանի կազմի մեջ՝ ստեղծվում է Ելիզավետպոլի նահանգի Շուշիի գավառը, որի մաս է կազմել գյուղը /տվյալներն՝ ըստ Վիքիպեդիայի/։
Տեղանքը շատ հարմար է անասնապահության համար։
Համայնքի ղեկավար Ռուբեն Մուսայելյանի խոսքով՝ երկու շատ կարևոր խնդիր դժվարությունների առաջ է կանգնեցնում բնակչությանը՝ ջուրը և ճանապարհների վիճակը։ Համայնքի ղեկավարը հույս է հայտնում, որ երկուսն էլ մոտ ապագայում լրիվությամբ կլուծվեն։
Համայնքի ներքևի հատվածից ջուրը խողովակներով բավականին բարձրացվել է։ Ջուրը տեղ հասցնելը հնարավորություն կտա ամբողջությամբ լուծել Մուշկապատի և մասնակի՝ հարևան Հաղորտի գյուղի խմելու ջրի խնդիրը։ Մայրուղուց գյուղ տանող 5.5կմ ճանապարհը բազմաթիվ անգամներ վերանորոգվել է, բայց տեղումների պատճառով կրկին կանգնել են նույն խնդրի առաջ։ Արդեն սկսված են ճանապարհի ասֆալտապատման նախապատրաստական աշխատանքները։ Գյուղի մուտքի թաղամասի կենտրոնական ճանապարհի եզրապատի 110 քառ.մ հատվածը վերանորոգման կարիք ունի, խնդրի լուծման համար համայնքի զարգացման ծրագիր են ներկայացրել։ Գյուղամիջյան փողոցները վերանորոգվել են նախորդ տարի։ Հաղորտի-Մուշկապատ ճանապարհը նույնպես վերանորոգված է։
Բարեկարգվում են գյուղի Մեծ հայրենական, Արցախյան պատերազմներում նահատակված որդիների հիշատակին կառուցված հուշարձանները և տարածքը. այնտեղ հուշարձան կկառուցեն 44-օրյա պատերազմում անմահացած գյուղի երկու քաջորդիների հիշատակին։ Տարածքի լուսավորության համար երեք լուսատու է տրամադրել շրջվարչակազմը, որոնք կապիտալ վերանորոգման ու բարեկարգման աշխատանքների ավարտից հետո կտեղադրվեն։
Մինչև 44-օրյա պատերազմը, դպրոցական շենքը, մարզադահլիճը կապիտալ վերանորոգվել են, տանիքը՝ փոխվել։ Այն հիմա բարեկարգ վիճակում է։
Ունեն նորակառույց համայնքային կենտրոն։
Մուշկապատը գազաֆիկացված չէ։ Ոռոգման ջուրը գյուղի ներքևի՝ «Թողլայերի» հատվածից տեղ հասցնելով՝ հնարավոր կլինի նաև գյուղամերձ վարելահողերը ոռոգովի դարձնել։
Տարվա բերքատվությունից գոհ է Ռ.Մուսայելյանը։ Հող մշակել ցանկացողները գնալով ավելանում են, այս տարի պետաջակցությամբ սերմացուի տրամադրման դեպքում կգերազանցեն նախորդ տարիների ցուցանիշները, ցանքսն աննախադեպ կլինի։ Սա ոգևորող փաստ է համարում։
Վարելահողեր կան, որոնք թեքությունների վրա են, թփակալված, ու հնարավոր չէ մշակել։ Համապատասխան ծրագրի շրջանակներում կփորձեն թփուտներից ազատել։ Նախատեսում են վերանորոգել միջդաշտային ճանապարհները։
Վերջին տարիներին զգալի աշխատանք է տարվել նոր այգիների հիմնադրման ուղղությամբ, մեծ մասը՝ կոլտնտեսության նախկին բանջարանոցի տարածքում։ Դրանք հիմնականում նռան, քիչ տարածքով՝ արդեն պտղատու այգիներ են։ Մուշկապատցիներն այգեգործության համար երբեք այդքան ներդրում չեն արել։
Բոստան-բանջարանոցային կուլտուրաներ մշակում են տնամերձ հողամասերում։ Հողը մշակելու ձգտումը մեծ է, բայց լուրջ խնդիր է առաջացնում գյուղատնտեսական տեխնիկայի բացարձակ բացակայությունը։
Անասնագլխաքանակը գյուղում նվազել է։ Մուշկապատը եզակի բնակավայրերից է, որն արոտներով ապահովված է և դրանք սահմանամերձ չեն, ինչը նպաստավոր է անասնապահության համար։
2019 թվականին Մուշկապատում ստեղծվել է «Ես» կրթական հիմնադրամը, որի ռազմավարական նպատակը գյուղերից երիտասարդների արտագաղթի կանխումն է։ Սկզբում ծրագրին մասնակցում էր 80-ից ավել ուսանող՝ 5 համայնքներից, այսօր արդեն ընդգրկված բնակավայրերի թիվը 6-ն է, ուսանողներինը՝ 200։
2021թ.-ին «ՕՍՄ» և «Ես» կրթական հիմնադրամների ու դրանցում ընդգրկված գյուղի սաների համատեղ ուժերով մանկական խաղահրապարակ է կառուցվել։
«Մի լույս կբացվի, և ապրելու տրամադրվածությունը կբազմապատկվի,- ասում է համայնքի ղեկավարը։-Մենք գնալու տեղ ու ցանկություն չունենք, պիտի մնանք և տեր կանգնենք»։
Կարինե ԴԱԴԱՄՅԱՆ