ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱ­ՆԸ ՈՉ ՄԻԱՅՆ ԱՇ­ԽԱՐ­ՀԻ Ա­ՌԱ­ՋԻՆ ՔՐԻՍ­ՏՈ­ՆԵԱ­ԿԱՆ ԵՐ­ԿԻՐՆ Է, ԱՅ­ԼԵՎ Ա­ՎԵ­ՏԱ­ՐԱ­ՆԱ­ԿԱՆ ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹՅԱՆ ՀԱՅ­ՐԵ­ՆԻ­ՔԸ

Երևանի ռուս-հայկական համալսարանի դասախոս,
2017 թվականից բնակվում է Հայաստանում

Հա­յե­րը տա­ղան­դա­վոր ժո­ղո­վուրդ են, բայց ի­րենց ու­նե­ցածն աշ­խար­հին ներ­կա­յաց­նե­լու հար­ցում հետ են մնում։ Հի­շում եմ, երբ ա­ռա­ջին ան­գամ Հա­յաս­տան ե­կա, խո­րա­պես տպա­վոր­վե­ցի հայ­կա­կան ման­րան­կար­չու­թյամբ։
Այս զար­մա­նահ­րաշ ար­վես­տը քրտ­նա­ջան աշ­խա­տանք է պա­հան­ջում։ Սա սո­վո­րա­կան ման­րան­կար­չու­թյուն չէ։ Այն սկիզբ է ա­ռել որ­պես ձե­ռա­գիր Ա­վե­տա­րա­նը պատ­կե­րա­զար­դե­լու (ծաղ­կե­լու) ար­վեստ, բայց նրա ար­մատ­ներն ա­վե­լի հին են։ Հայ նկա­րիչ­նե­րը Սուրբ գր­քի յու­րա­քան­չյուր տա­ռը նկա­րա­զար­դում էին աստ­վա­ծաշն­չյան թե­մա­յով։ Ա­հա թե ինչ է ի­րե­նից ներ­կա­յաց­նում ման­րան­կար­չու­թյու­նը։
Բայց, հա­յե­րից ու ար­վես­տա­գետ­նե­րից բա­ցի, այդ մա­սին ո՞վ գի­տի։

Ի դեպ, ԱՄՆ-ում կամ Կա­նա­դա­յում ար­վես­տից հաս­կա­ցող­նե­րը պատ­րաստ են մեծ գու­մար­ներ վճա­րել ման­րան­կար­նե­րի հա­մար։ Այն դեպ­քում, երբ Հա­յաս­տա­նում մատ­նե­րի վրա կա­րե­լի է հաշ­վել ման­րան­կա­րիչ­նե­րին։ Նրանց կա­տա­րած աշ­խա­տան­քը հս­կա­յա­կան է, վար­ձատ­րու­թյու­նը՝ ան­հա­մար­ժեք։ Այն կա­րող է վնա­սել նկար­չի հա­մար ա­մե­նա­թան­կը՝ տե­սո­ղու­թյու­նը։
Ճա­պո­նա­կան ՙնեց­կե՚ կոչ­վող ման­րա­քան­դակ­նե­րի մա­սին շա­տե­րին է հայտ­նի։ Բայց գո­նե քրիս­տո­նյա­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյա­նը հայտ­նի՞ է աստ­վա­ծաշն­չյան թե­մա­նե­րով ման­րան­կար­չու­թյան մա­սին։ Չէ՞ որ Հա­յաս­տա­նը ոչ միայն աշ­խար­հի ա­ռա­ջին քրիս­տո­նեա­կան եր­կիրն է, այլև ա­վե­տա­րա­նա­կան ման­րան­կար­չու­թյան հայ­րե­նի­քը։
Թվում է` այն­քան պարզ է աշ­խար­հին հի­շեց­նել պատ­մու­թյունդ և ի­րերն ան­վա­նել ի­րենց ա­նուն­նե­րով։ Սա­կայն նախ ինք­ներս պետք է գի­տակ­ցենք, որ հայ­կա­կան ման­րան­կար­չու­թյու­նը պար­զա­պես ման­րա­կերտ նկար չէ։ Դա Աստ­վա­ծաշն­չյան գե­ղան­կար­չու­թյուն է` աշ­խար­հում նմա­նը չու­նե­ցող ինք­նա­տիպ ար­վեստ։
Խոր­հր­դա­յին ժա­մա­նակ­նե­րում Հա­յաս­տա­նում կեր­պար­վես­տի ու­սում­նա­րան­նե­րին կից կա­յին հա­տուկ դա­սա­րան­ներ, որ­տեղ ա­պա­գա նկա­րիչ­նե­րին ա­վե­տա­րա­նա­կան ման­րան­կար­չու­թյուն էին սո­վո­րեց­նում` այն ժա­մա­նակ հայտ­նի որ­պես հայ­կա­կան ման­րան­կար­չու­թյուն։ Գու­ցե հենց այդ ժա­մա­նա­կից ի վեր էլ սկ­սել ենք մո­ռա­ցու­թյան տալ, որ դա, ըստ էու­թյան, աստ­վա­ծաշն­չյան ուղղ­վա­ծու­թյան կեր­պար­վեստ է։ Ժա­մա­նակն է ոչ միայն ինք­ներս հի­շենք դա, այլև հի­շեց­նենք աշ­խար­հին։
Աս­վա­ծը միայն նկար­չու­թյա­նը չի վե­րա­բե­րում։ Էջ­միա­ծի­նը, Մա­տե­նա­դա­րա­նը և ան­գամ ա­մեն մի խաչ­քար ոչ միայն հայ­կա­կան մշա­կու­թա­յին ու պատ­մա­կան ժա­ռան­գու­թյուն է, այլև քրիս­տո­նեա­կան քա­ղա­քակր­թու­թյան կարևո­րա­գույն տարր։
Թե­մա­յին անդ­րա­դառ­նում եմ այն պատ­ճա­ռով, որ մարդ­կանց, ան­կախ ազ­գու­թյու­նից ու դա­վա­նան­քից, նախևա­ռաջ, հե­տաք­րք­րում է այն, ինչն առ­նչ­վում է հենց ի­րենց։ Ու ե­թե հայ­կա­կան ժա­ռան­գու­թյու­նը զբո­սաշր­ջիկ­նե­րին, օ­րի­նակ՝ Ֆրա­նի­սա­յից, մա­տուց­վում է որ­պես բա­ցա­ռա­պես հայ­կա­կան ար­վեստ, ա­պա զբո­սաշր­ջիկն ինչ­պե՞ս կըն­դու­նի մի բան, ո­րը հե­ռու է ի­րե­նից, չի առ­նչ­վում իր երկ­րին։
Այս ա­ռու­մով ու­սա­նե­լի կա­րող է լի­նել Իս­րա­յե­լի զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տի փոր­ձը։ Ա­մե­նա­հան­րա­հայտ տու­րիս­տա­կան շր­ջա­գա­յու­թյու­նը կրում է ՙԵ­րու­սա­ղե­մը՝ ե­րեք կրոն­նե­րի քա­ղաք՚ ա­նու­նը։ Ինչ վե­րա­բե­րում է Հա­յաս­տա­նին, այն պար­զա­պես ա­ռան­ձին վերց­ված մի ժո­ղովր­դի եր­կիր չէ միայն՝ հնա­գույն մշա­կույ­թով ու պատ­մու­թյամբ։ Դա մարդ­կա­յին հնա­գույն քա­ղա­քակր­թու­թյան պահ­պան­ված մաս­նիկն է, քրիս­տո­նեու­թյան ա­կունք­նե­րը, հա­մաշ­խար­հա­յին մշա­կույ­թի ան­քակ­տե­լի մա­սը։ Ուս­տի աշ­խար­հը պետք է Հա­յաս­տա­նը ճա­նա­չի ոչ միայն որ­պես աշ­խար­հի ա­ռա­ջին քրիս­տո­նեա­կան եր­կիր, այլև, ա­ռա­ջին հեր­թին` որ­պես հա­մաք­րիս­տո­նեա­կան սր­բա­տե­ղի։
Եվս մեկ, իմ կար­ծի­քով, կարևոր հան­գա­մանք։ Հա­յաս­տա­նը միշտ ե­ղել, կա ու կմ­նա որ­պես Արևմտյան Աֆ­րի­կա­յից մինչև Աֆ­ղանս­տան ձգ­վող իս­լա­մա­կան կայս­րու­թյան ճա­նա­պար­հին գո­յու­թյուն ու­նե­ցող միակ պատ­վա­րը:
Սա հաս­կա­նա­լու հա­մար բա­վա­կան է միայն նա­յել աշ­խար­հի քար­տե­զին։ Այ­սօր մեծ Թու­րա­նի ճա­նա­պար­հին միայն եր­կու խո­չըն­դոտ են մնա­ցել՝ Հա­յաս­տա­նը և Վրաս­տա­նը։
Ցան­կա­լի կլի­ներ, որ քրիս­տո­նեա­կան աշ­խարհն այդ մա­սին եր­բեք չմո­ռա­նար։
Եր­բեմն ճիշտ շեշ­տադ­րում­նե­րը շատ ա­վե­լի մեծ ար­դյունք են տա­լիս, քան թանկ ար­ժե­ցող գո­վազ­դա­յին ար­շավ­նե­րը։ Վեր­ջում կցան­կա­նա­յի նշել, որ վե­րը շա­րադր­վա­ծը ըն­դա­մե­նը փոք­րիկ ակ­նարկ է` հայ ժո­ղովր­դի ու­նե­ցած հս­կա­յա­կան նե­րուժն ի­րաց­նե­լու վե­րա­բե­րյալ մեծ թե­մա­յի շուրջ։

yerkramas.org