ՀԱՎԱՏՔԻ ԵՎ ԴԱՎԱՆԱՆՔԻ ՏԱՐԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
-Տեր Սերոբ, խոսենք բողոքականության և ուղղափառության դավանաբանական, ծիսական, եկեղեցական, պաշտամունքային տարբերությունների մասին։
Ինչպես գիտենք, բողոքական ուղղությունները հավատում են, որ Քրիստոսն ունի երկու բնություն և երկու կամք։ Իսկ մենք՝ ուղղափառներս, ի՞նչ ենք մտածում այս մասին։ Գիտենք, որ մեր սբ Եկեղեցին «Երկու բնություն» արտահայտության պատճառով 451 թ. մերժեց Քաղկեդոնի ժողովը։
-Իրականութեան մէջ, Արեւելեան Ուղղափառ եկեղեցիներն են, որ քրիստոսաբանութեան մէջ (Christology), տեսնում են երկու բնութիւն (dyophisitism) եւ երկու կամք (dyothelitism)։ Բողոքական գլխաւոր ուղղութիւնները կամ նոյնիսկ նրանց փոքր խմբերը այս մասին երկրորդական են նկատում, կամ, ընդհանրապէս, շատ չեն շօշափում, չնայած որ ունեն ընդհանրապէս այդ դաւանութիւնը, քանի դուրս են եկել Հռոմէական Կաթոլիկ եկեղեցուց։
Բողոքականներն իրենց դաւանական շեշտը դնում են ապաշխարութեան, վերստին ծննդեան, մեղքի, մեռելներից յարութեան, Ս. Հոգու պտուղների, «յափշտակութեան», ժամանակաշրջանների, լեզուախօսութեան եւ այլ նիւթերի վրայ՝ նայած իրենց դաւանած ուղղութեան։
Ուղղափառներն ունեն գլխաւոր երկու խմբաւորում, Արեւելեան Ուղղափառ (Eastern Orthodox) եւ Արեւելքի Ուղղափառ (Oriental Orthodox)։ Նրանց նկարագրող բառերը նոյնն են, սակայն տարբերութիւնը այն է, որ Արեւելեանները՝ որոնց մէջ ընկնում են Յունական, Ռուսական, Բուլղարական, Սերբական եւ այլ եկեղեցիները, ինչպէս նաեւ Կաթոլիկ եկեղեցին, ընդունում են Քաղկեդոնի դաւանութիւնը։
Իսկ Արեւելքի Ուղղափառները, որոնց մէջ են Ղպտի, Սիրիական, Եթովպիական, Հնդկական, Էրիթրէական եւ Հայոց Եկեղեցին, չեն ընդունում 451 թուի Քաղկեդոնի դաւանած «երկու բնութիւն» բանաձեւը։
Իսկ «երկու կամք» արտայայտութիւնը, որը նոյնպէս մերժւում է Հայոց եւ Արեւելքի Ուղղափառ քոյր եկեղեցիների կողմից, աւելացուել է աւելի ուշ՝ 681 թուականի Կ.Պոլսոյ վեցերորդ ժողովի կողմից ժամանակի Յոյն վանական Մաքսիմոս Կոստանդնուպոլսեցիի ջանքերով, որը բուռն հակառակորդ էր Քրիստոսի մէջ «Մի բնութիւն» դաւանողներին համար։ Արեւելեան Ուղղափառները ընդունում են եօթ տիեզերական ժողովներ՝ 325, 381, 431, 451, 553, 680-1, 787 թուականներին։ Իսկ Հայոց եկեղեցին՝ առաջին երեքը։
Այս նիւթի մասին կարող ենք շատ երկար բացատրել ու լուսաբանել, բայց կարծում եմ, կը բաւականանք այսքանով։
-Տեր Հայր, ցավալի է, բայց որոշ ռուս ուղղափառ հոգևորականներ մեզ համարում են մոնոֆիզիտ, մի՞թե դա ռուս ուղղափառ Եկեղեցու պաշտոնական դիրքորոշումն է ՀԱԵ մասին, թե՞ միայն որոշների թյուր կարծիքը...
-Այո, ինչպէս ասացիք, ցաւալի է, որ ոչ միայն Ռուս Ուղղափառ, այլ, ընդհանրապէս, Արեւելեան Ուղղափառ ու Կաթոլիկ եկեղեցիների մէջ գոյութիւն ունեն նեղմիտ ու մերժողասէր «դպրոցներ», ուղղութիւններ ու եկեղեցականներ, որոնց կեցուածքն անցեալում մեծ աւերներ է պատճառել ընդհանուր Եկեղեցու պատմութեան մէջ։ Բայց այսօր ուրախ ենք յայտնելու, որ հոգեւորականների մեծ մասը հարանուանական յարաբերութիւնների մէջ ունեն լայնամիտ ու ընդունելի կեցուածք։
Այո, ճիշդ է, որ կան որոշ (ոչ բոլորը) ռուս եկեղեցականներ, յոյն, սերբ, կամ այլ հոգեւորականներ, որոնք ոչ միայն հայերին, այլ մեր քոյր եկեղեցիներին՝ ղպտի, սիրիացի, եթովպիացի եւ այլերին դիտում են նոյն աչքով, մեզ կոչում են «մոնոֆիզիտ» (monophysite), այսինքն՝ մի բնութեան հաւատացող, կամ այլ խօսքով՝ հերետիկոս, ու դրա համար մեր եկեղեցխմբին, ընդհանրապէս, ուղղափառ (orthodox), չեն նկատում, որն ճիշդ չէ, եւ թէ ինչո՞ւ՝ բացատրեմ։
Արիոսից ետք, Եկեղեցու կեանքում քրիստոսաբանական խնդիրներ են ստեղծել Կ.Պոլսոյ պատրիարք Նեստորը ու նրան ընդդիմացող վանական Եւտիքէսը։ Նեստոր Քրիստոսի մէջ տեսնում էր երկու տարբեր ու բաժան էութիւններ, աստուածային եւ մարդկային։ Եւ թէ աստուածութիւնը բնակուեց Յիսուս մարդու մէջ մկրտութեան ժամանակ։ Յիսուս ծնուեց որպէս մարդ եւ թէ Ս. Կոյս Մարիամը ոչ թէ Աստուածածին է այլ «մարդածին» կամ «Քրիստոսածին»։
Այս հերետիկոսութեան դէմ պայքարեց Եւտիքէս եւ ուրիշներ, իսկ Նեստորը դատապարտուեց։ Սակայն Եւտիքէս Նեստորի «երկու էութիւններ» դաւանութեան դէմ գնաց այլ ծայրայեղութեան, թէ Քրիստոսի մէջ կար միայն մէկ բնութիւն, եւ այն էր աստուածայինը միայն։
Ահա այդ «ՄՈՆՈֆիզիտիզմ»ը, այսինքն՝ Քրիստոսի մէջ միայն աստուածային բնութիւն տեսնելը, որի մէջ մի կաթիլ էր մարդկայինը, Եւտիքէսի հերետիկոսական դաւանութիւնն էր, ու դա է իրական մէկբնութենական (Monophysite) դաւանութիւնը, որը մերժվում է Հայ Առաքելական եւ նրա քոյր եկեղեցիների կողմից։ Հայոց Եկեղեցին Քրիստոսի մէջ տեսնում է ՄԻ ԲՆՈՒԹԻՒՆ, որի մէջ հաւասար ու անշեղ կան աստուածայինն ու մարդկայինը, որն հեղինակութիւնն է Ս. Կիւրեղ Աղեքսանդրացիին, իր դաւանութեամբ (Մի բնութիւն մարմնացեալ Աստուծոյ Բանին)։ Եւ սա նոյն Ս. Կիւրեղն է, որ իր ջատագովական պայքարով սուրբ է նկատւում բոլորի մօտ։
Հայոց Եկեղեցին «մոնոֆիզիտ» չէ, որովհետեւ Եւտիքական չէ։ Մերժում է Եւտիքէսին ու նրա դաւանած միայն աստուածային բնութեան դաւանութիւնը։ Հայոց Եկեղեցին իր քոյր եկեղեցիների հետ ընդունում է ՄԻ բնութիւն, որի մէջ ընկնում են աստուածայինն ու մարդկայինը, ու դա կոչւում է «Միաբնութենական» (Miaphysite), որն ուղղափառ հաւատք է եւ ճշմարիտ։ Այստեղ խնդրոյ առարկան դաւանութիւնն է Յիսուս Քրիստոսի աստուածային եւ մարդկային բնութեան։ Այսօր եթէ ռուս հոգեւորականների մէջ կան այնպիսիք, որոնք իրենց նեղմտութեամբ սիրում են պիտակաւորել այլոց, ապա չարաչար սխալւում են, որովհետեւ եթէ իրենց «մոնոֆիզիտ» պիտակը եւտիքականութեան դէմ է, ապա նրանք լաւ գիտեն« թէ Հայոց Եկեղեցին եւտիքական չէ, այլ դատապարտում է Եւտիքէսին։ Հետեւաբար նրանց պիտակը անհիմն է։
Ռուս Ուղղափառ եկեղեցին պաշտօնապէս ունի շատ ջերմ, եղբայրական եւ ուժեղ կապեր Հայ, Ղպտի, Սիրիական, Եթովպիական, Հնդկական, Էրիթրէական Առաքելական Ուղղափառ եկեղեցիների հետ։ Ու պատկերում տեսնում ենք Ռուս ուղղափառ պատրիարքութեան հանդիպումներն եւ պաշտօնական գրութիւնները։
Աւելացնեմ, որ Ռուս Եկեղեցին այսօր աւելի ուժեղ կապեր ունի մեզ հետ, քան թէ իրենց դաւանակից եղբայրների հետ՝ Կ.Պոլսի պատրիարքութեան, Աղեքսանդրիոյ պատրիարքութեան եւ Յունաստանի ու Աթէնքի պատրիարքութիւնների հետ, որոնց հետ կապը խզուել է քաղաքական եւ պատրիարքական իրաւասութիւնների ու այլ խնդիրների պատճառով։ Մեր Եկեղեցիները առաքելական, ուղղափառ հաւատքով լի հնագոյն քրիստոնէութեան օրրանն են, եւ հետամուտ են ստեղծելու եղբայրական ու ջերմ կապեր հարանուանակից եկեղեցիների հետ։
Սոֆի ԲԱԲԱՅԱՆ