ՈՐ ԱՐՑԱԽՆ ԱՊՐԻ ՈՒ ՀԱՐԱՏԵՎԻ
Հայ Առաքելական եկեղեցու Արցախի Թեմի կողմից տարվա ընթացքում իրականացված եկեղեցաշինական և այլ ծրագրերի վերաբերյալ է մեր հարցազրույցը Թեմի առաջնորդ Տեր Վրթանես եպիսկոպոս ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆԻ հետ
-Սրբազան Հայր, տարվա ընթացքում Թեմը բավականին աշխատանքներ է իրականացրել ոչ միայն զուտ եկեղեցական ծրագրերի շուրջ, այլև կրթական, հայրենասիրական և ռազմավարական նշանակության այլ խնդիրների լուծման առումով։ Արցախի թեմի ծրագրերն ու նպատակները շատ են, անդրադառնանք հրատապ լուծում պահանջող խնդիրներին։
-Ընթացիկ տարբեր ծրագրերի շարքում կարևորում ենք Սուրբ Հակոբավանքի վերածնման և վերականգնման աշխատանքները, որովհետև հինավուրց պատմական այդ վանքը կարծես հոգևոր թելով կապված է մեր Արցախի իրավիճակի հետ և եթե կարողանանք հնարավորինս արագ վերանորոգել վանքը, ապա հոգևոր կապի վերականգնմամբ կունենաք նաև Արցախի ապագայի լուսավոր տեսլականը։ Նախանշել եմ նաև մատաղ սերնդի շրջանում իրականացնել մի նոր կարևոր ծրագիր, որի կապակցությամբ քննարկում ենք ունեցել առողջապահության ոլորտի ներկայացուցիչների հետ: Աստված կամենա մեր կիրակնօրյայի 8-14 տարեկան 1163 աշակերտի շրջանում կիրականացնենք կանխարգելիչ հետազոտություններ, մասնավորապես ուշադրության կենտրոնում կլինեն ողնաշարային խնդիրներ ունեցող երեխաները։ Ժամանակին ծառայելով ՊԲ-ում` ականատես էի, որ զորակոչային տարիքի պատանիների գերակշռող մասի մոտ առկա էին ողնաշարային լուրջ խնդիրներ, որոնք կարող էին կանխվել ավելի վաղ տարիքում։ Այդ իսկ պատճառով կարևոր եմ համարում վերոնշյալ տարիքի երեխաների շրջանում անհրաժեշտ հետազոտությունների, ուսումնասիրությունների իրականացումը, որոնց արդյունքների հիման վրա համապատասխան գերատեսչությունների հետ համատեղ կստեղծենք վերականգնողական կենտրոն, որտեղ առողջական խնդիրներով այդ երեխաները կստանան անհրաժեշտ բուժօգնություն։ Կարծում եմ, այս ծրագիրը ոչ միայն Թեմի, այլև մեր պետական ռազմավարական դիտարկելի ծրագրերից պիտի լինի։ Մտադիր ենք նաև ունենալ եկեղեցապատկան ճամբար, որ մեր երեխաները հնարավորություն ունենան իրենց ամառային հանգիստն անցկացնել Արցախում։ Անցած տարի հնարավորություն ունեցանք 100 երեխա ուղարկել Վանաձորի և Եղեգնաձորի եկեղեցապատկան ճամբարներ, որտեղից երեխաները վերադարձել են գոհունակ, և նախատեսել ենք նոր տարում արդեն 200 երեխայի ուղարկել այդ ճամբարներ։ Իսկ Արցախում նման ամառային ճամբար կազմակերպելու դեպքում կկարողանանք ընդգրկել շուրջ 600 երեխայի ոչ միայն Արցախից, այլև Հայաստանից։ Արդեն նախանշել ենք ճամբարի տեղակայման վայրը՝ Սուրբ Հակոբավանքի և Քոլատակ համայնքի հարակից մի գողտրիկ տարածքում։ Կխնդրեի բոլորին աղոթել այս ծրագրերի համար, որ Աստծո օգնությամբ կյանքի կոչվեն։
-Փաստորեն, ծրագրերի մեծ մասն ուղղված է մատաղ սերնդի հայեցի կրթությանն ու դաստիարակությանը։ Իսկ եկեղեցաշինական գործերի մասով ի՞նչ է նախատեսվում։ Չէ՞ որ ունենք խոնարհված շատ եկեղեցիներ, որոնք կարիք ունեն վերականգնման։
-Բոլոր մեր ծրագրերը միտված են ապագա սերնդի ճիշտ դաստիարակությանը, և նոր եկեղեցիներ ու խաչքարեր կառուցելու նախագծեր չունենք։ Նախատեսել ենք Ստեփանակերտում, Մարտակերտում, Մարտունիում, Ճարտարում և Ասկերանում բացել ռազմահայրենասիրական վեց դպրոց, որտեղ երեխաները կհաճախեն շաբաթական երեք անգամ։ Դա կլինի կիրակնօրյա դպրոցների շարունակությունը։ Նրանց կդասավանդեն հոգևորական, ռազմագետ և որևէ մարզաձևի մարզիչ։ Ունենք նաև «Հայորդաց տներ» ծրագիրը, և փետրվար ամսից կսկսենք Մարտակերտի «Հայորդաց տան» շենքի վերանորոգումը, որտեղ 200 երեխա կստանա հոգևոր կրթություն։ Այս և մյուս ծրագրերը պետք է իրականացվեն պետական գերատեսչությունների և ծնողների հետ համատեղ։ Եկեղեցիների մասով նորեր չենք կառուցելու, բայց հները վերանորոգելու ենք։ Այժմ մեծ թափով ընթանում են մեր եկեղեցիների վերանորոգման աշխատանքները։ Արդեն ավարտվում են Շոշի եկեղեցու վերանորոգման աշխատանքները և շուտով կվերաբացենք Ներքին Հոռաթաղի եկեղեցին։ Նույն գործընթացը տեղի է ունենում Ամարասում, Երից Մանկանց վանքում, Խնածախի եկեղեցում և հաջորդաբար մյուս կառույցներում։ 44-օրյա պատերազմից հետո Մայր Աթոռի, ՌԴ խաղաղապահ ուժերի աջակցությամբ և բոլոր հնարավոր միջոցներով պահպանվում է Դադիվանքը, իսկ այնտեղ մեր հոգևորականները նվիրական ու հերոսական ծառայություն են մատուցում։ Սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին ՌԴ խաղաղապահների հրամանատարն ընդառաջեց մեր խնդրանքին և կարողացանք ուխտագնացություններ կազմակերպել դեպի Դադիվանք։ Հուսանք, որ առաջիկայում ուխտավորները կրկին հնարավորություն կունենան այցելելու Համալիր։ Ինչ վերաբերում է Սուրբ Հակոբավանքի վերանորոգման նախագծին, ապա նախահաշվարկն արված է և շուտով կստեղծենք Հիմնադրամ, իսկ 2023թ. գարնանը եղած ֆինանսական միջոցներով կմեկնարկեն շինարարական աշխատանքները։ Պետական աջակցությամբ կլուծվեն լուսավորության և ճանապարհների բարեկարգման հարցերը։ «ՌեԱրմենիա» հարթակի աջակցությամբ և Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի օրհնությամբ դեկտեմբերի 17-ին նախատեսվել էր կազմակերպել Համահայկական մեծ ուխտագնացություն դեպի Ս. Հակոբավանք։ Արցախ պետք է բերվեր համաքրիստոնեական եկեղեցու նշանավոր սուրբ Հակոբ Մծբնա Հայրապետի մասունքը և տեղադրվեր Ս. Հակոբավանքում, սակայն Ադրբեջանի կողմից Ստեփանակերտ-Գորիս մայրուղու շրջափակման պատճառով ծրագրերը խախտվեցին։
Ուխտագնացությունները կարևորվում են նրանով, որ մեր եկեղեցիներն ու վանքերն ունենում են այցելուներ ոչ միայն Արցախից, այլև Հայաստանից ու արտերկրից։ Իսկ մշտապես այցերը կապրեցնեն Արցախը հենց Հայաստանից սնուցվող «պորտալարի» շնորհիվ, որը կենսական նշանակության ու հարատևման միակ ճանապարհն է։ Ընդհանրապես, Արցախում խոնարհված եկեղեցիների թիվը շատ մեծ է։ Կան վանքեր, որոնք գտնվում են այն ոսկե շղթայի մեջ, որ իրապես կարիք ունեն վերականգնման։ Դրանցից են կիսախոնարհ Հացի գյուղի Բռի եղցին, Բովուրխանը, Ուլուբաբը, Խաթրավանքը։ Եթե կարողանայինք վերանորոգել նշված վանքերը, մենք լիովին կվերականգնենք այն եկեղեցիների ոսկե շղթան, որ Ամարասից հասնում է մինչև Դադիվանք։ Սակայն, ներկա իրավիճակից ելնելով, մեր ծրագրերն իրականացվում են ըստ առաջնահերթության և ավելի պետք է ուղղված լինեն մեր անվտանգության և պաշտպանության խնդիրներին։ Կգա ժամանակը և խոնարհված մյուս եկեղեցիներն էլ կվերանորոգենք։ Այսօր պետք է մեր ժողովրդին զորավիգ լինել, հույս ներշնչել ապագայի հանդեպ, որ Արցախ աշխարհը ապրի և հզորանա։
-Իսկ Ադրբեջանի կողմից օկուպացված մեր տարածքներում գտնվող պատմամշակութային կոթողների, եկեղեցիների պահպանման խնդիրը միջազգային հարթակներում ներկայացնելու գործընթացը շարունակվո՞ւմ է Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի կողմից։
-Ե՛վ պատերազմից առաջ, և՛ հետո Մայր Աթոռի կողմից Արցախ աշխարհը դիտարկվել է որպես Հայաստան աշխարհի աստվածապարգև անբաժանելի մաս, և Վեհափառ Հայրապետը մշտապես աջակցում է Արցախի թեմին։ Պատերազմից հետո Մայր Աթոռը ստեղծեց օկուպացված տարածքների պատմամշակութային հուշարձանների պահպանության խնդիրներով զբաղվող գրասենյակ, որը համապատասխան աշխատանքներ տանելով` խնդիրը բարձրաձայնում և ներկայացնում է Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդին, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին և այլ կազմակերպություններին։ Այդ առումով ջանքեր չեն խնայվում, ինչի շրջանակներում կազմակերպվում են նաև գիտաժողովներ։ Նախավերջին գիտաժողովը կազմակերպվեց հենց Արցախում, իսկ վերջինը՝ սեպտեմբերին՝ Լոս Անջելեսում։ Ի զարմանս բոլորի` այդ գրասենյակը շարունակում է լիարժեք գործել և համապատասխան կառույցների դուռը բախելով ներկայացնել, որ Ադրբեջանի կողմից օկուպացված տարածքներում ոչնչացվում ու պղծվում են մեր վանքերն ու եկեղեցիները, գերեզմանատները, մշակութային կոթողները, թանգարանները։
Զարինե ՄԱՅԻԼՅԱՆ